Nguyễn Văn Lục
Kể ra tôi là người mê đọc. Phải nói như thế, chỗ nào có chữ nghĩa là xán vô đọc lấy được. Thấy sách vở như bắt được của. Trên tờ G.Đ, tôi đọc kể như hết, nhưng vẫn chưa tránh khỏi cái tật chỉ đọc những tên tuổi nổi cộm, hoặc đã nghe, đã biết. Bà Thái Kim Lan viết cũng đều, nhưng tôi đều không để mắt tới. Chỉ đến lúc tôi đọc bài Phượng Trên trời, Hải Đường dưới đất viết lại những tham gia tranh đấu của sinh viên Phật tử vào năm 1963. Tôi không khỏi ngạc nhiên và thích thú như một khám phá. Thật ra thú thật, lúc đầu tôi đọc TKL cho một nhu cầu viết lách của tôi hơn là vì tác giả.
Nhưng đọc xong chương: Vào Đà Nẵng, tôi cảm nghiệm ngay được, khám phá ra được một cái gì đó chưa có tên. Tôi biết là quý lắm. Cảm nghiệm đầu tiên của tôi là qua bà, tôi bắt gặp lại một lô chữ Huế mà tôi hầu như đã quên. Nhưng chữ Huế nhảy máu trước mặt ẩn hiện đằng sau là những khuôn mặt, những giọng nói, những mái tóc Huế, những tà áo Huế là thẳng tắp, những ánh mắt Huế. Huế với những kỷ niệm thời trẻ. Huế dễ thương, Huế đẹp *dễ sợ*. Chữ của các cô giá Huế ưa dùng. Không ở Huế, không sống ở Huế lâu, không có cảm nghiệm đó được. Thời tuổi trẻ, chả có vùng nào mà tôi không đặt chân tới: Huế, Đà Lạt, Đà Nẵng, Nha Trang, Phan Thiết, Phan Rang rồi Mỹ Tho, Vĩnh Long, Cần Thơ, xuống miết đến Long Xuyên, Rạch Giá. Ở đâu cũng vui, ăn cũng ngon... Nhưng ăn xong, cắp đít ra đi là quên ráo trọi. Chả có gì níu kéo mình lại. Ra khỏi thành phố, kỷ niệm lọt qua kẽ tay rơi đâu mất. Nói ra thì phũ phàng và trắng trợn. Nhưng sự thực là thế đấy. Ở Huế không thế được, đi là mang theo một cái gì và để lại một cái gì. Không mấy lần từ giã Huế mà không vấn vương bịn rịn. Tại cảnh vật Huế hay tại người Huế? Người Huế đây phải hiểu là con gái Huế. Con trai Huế thì hình như tiếng xấu nhiều hơn tiếng tốt. Chẳng biết có đúng không? Con gái Huế hình như sinh ra để được yêu chiều, để nhỏ nhẹ, để dễ thương. Cái giọng mật ngọt chết người. Cái vóc dáng được chăm sóc chi li đến từng sợi tóc, đến từng dáng đứng, dáng đi, dáng ngồi, dáng nghiêng nghiêng. Cái liếc mắt, cái nhoẻn miệng cười, cái nghiêng nghiêng nón Huế, cái e thẹn trinh nữ, cái chữ *da* nghe một lần thì muốn nghe mãi.
Ñoïc baø Thaùi Kim Lan baét ñöôïc caùi chaát phuï nöõ, caùi chaát nöõ tính ñeán ñoä khoâng caàn ñeå teân cuõng ñoaùn ra ñaøn baø vieát. Caùi chaát ñoù thaáy ñöôïc qua nhöõng moâ taû chi ly, tæ mæ nhöõng moùn aên cuõng tuûn maø tuûn muûn maø daân aên nhaäu khoâng bieát tôùi. Naøo maém naøy maém noï, baùnh cuoán, buùn rieâu, caù nuïc kho vôùi ôùt xanh vv… Baø khoâng coù caùi taøi taû cho ngöôøi ñoïc thaáy theøm, nhöng qua ñoù laïi muoán nhaén göûi caùi gì ñoù. Chaúng haïn ngay tieâu ñeà Phöôïng treân trôøi, Haûi Ñöôøng döôùi ñaát cuõng muoán chuyeân chôû moät caùi gì maø ngöôøi traàn maét thòt nhö toâi chæ mô hoà hieåu. Coù chuùt gì ñoù phaûng phaát loái vieát cuûa Hoaøng phuû Ngoïc Töôøng, nheï vaø thanh thoaùt, coù göûi gaém, nhaén nhe. Buùt kyù, hoài kyù maø nhö tuyø buùt. Caû chöông : vaøo Ñaø Naüng , vieát veà aên chieám moät phaàn. Noùi veà ngöôøi, veà baïn, veà nhöõng tình caûm lo aâu ngöôøi naøy, ngöôøi noï chieám gaàn heát. Ñaáy laø neùt ñeïp con gaùi Hueá.. Chuyeän tranh ñaáu chaû thaáy ñaâu, cuøng laém chæ loaùng thoaùng. Coù leõ noùi ñeán * caùi khoâng khí* tranh ñaáu hôn laø veà chính vieäc tranh ñaáu ñoù. Theá thì khoâng laø con gaùi thì coøn laø gì? Töôûng söùc vieát chæ coù chöøng ñoù. Nhöng ñeán khi ñoïc moät baøi daøi : Coâng aùn Traàn Nhaân Toâng. Baøi lôùn nhö vaäy maø cuõng cheøn voâ aên uoáng cho baèng ñöôïc. Choaùn choã cuõng nhieàu. Phaûi chi aên nhieàu cho cam, ñóa baùnh cuoán beân moät quaùn gioù beân ñöôøng qua ñoù gôïi laïi chieàu daøi lòch söû ñeán taän xa tít.. Hoùa ra , aên uoáng cuõng vaãn chæ laø caùi côù. Moâ taû caûnh trôøi ñaát thieân nhieân, möa ngaâu, côn meâ muøa haï, hôi söông, möa gioù, naéng chieàu cuõng chæ ñeå nhaéc nhôù ñeán moät coõi veà, caûnh giôùi sieâu nhieân..hay söû cuõ :* Töøng böôùc, töøng böôùc moät, toâi bieát mình ñang daãm chaân leân nhöõng daáu veát sôn laâm lòch söû* ( Coâng aùn Traàn Nhaân Toâng).
Moät neùt raát ñeïp, raát quyù nhö chaát ngoïc trong nhöõng baøi vieát cuûa Thaùi Kim Lan laø chaát ngöôøi, tình baïn, söï ñôn sô trong saùng, tính nhaân baûn.. Vieát veà tranh ñaáu Phaät giaùo maø loøng thanh thaûn, khoâng moät chuùt oaùn haän, khoâng moät lôøi nguyeàn ruûa coù leõ chæ ñöôïc coù mình baø. Neáu taát caû moïi ngöôøi ñöôïc nhö theá thì ñaát nöôùc naøy ñaâu caàn ñeán chieán tranh. Tranh ñaáu haêng say trong nhöõng ngaøy cuûa naêm 1963. Ñaày nhieät huyeát, ñaày xuùc ñoäng tuoåi treû coù theå neáu caàn cheát vì Phaät phaùp, cheát cho lyù töôûng nhö caùc thaày maø taâm vaãn laø Buït. Caùi maâu thuaãn ñeán nhö theá maø vaãn coù theå coù trong moät con ngöôøi. Maáy ai traùnh khoûi xa ñaø quyeán ruõ cuûa loøng haêng say bieán thaønh xung khí, noä khí. Söï phaãn noä bieán thaønh thuø haän keùo theo nhöõng lôøi nguyeàn ruûa. Khoâng coù moät lôøi thoâ baïo göûi ñi, khoâng coù oaùn haän traû ñuõa. Söùc maïnh cuûa tranh ñaáu maø khoâng baïo löïc.
Caùi taâm buït ñoù traûi traøn lan trong neáp soáng loái nghó, ôû baát cöù choã naøo, ñi baát cöù nôi ñaâu. Saøigoøn hay Hueá, Haønoäi, hay Muenchen beân Ñöùc. Choã naøo laø choã veà, choã naøo laø ñeán :* Toâi laïi ñi xa hay ñang veà vôùi gia ñình . Toâi seõ veà nhaø hay ñang xa nhaø. Nhaø mình thaät söï laø nôi ñaâu. Laïi thaày mình boàng beành nhö nhöõng ñaùm maây troâi noåi ñang löôùt qua khung cöûa phi cô..*. Chaû caàn phaûi ñoïc traêm kinh ngaøn quyeån maø aùnh saùng ñaïo traøng vaãn loà loä, vaãn khai môû. Moät ngöôøi ñaõ kinh qua loái vaøo ñôøi qua Trieát hoïc vaø hieän nay daïy trieát hoïc Ñoâng Taây so saùnh ô ûÑöùc, thöôøng laø* loaïi coù vaán ñeà *, deã khuùc maéc, raéc roái laém . Vaäy maø taâm tình, loái vieát, loái nghó, loái soáng, loái caûm nghieäm, loái laøm vieäc, loái daán thaân, loái ñoái xöû vaãn chôn chôùt, vaãn thaät thaø trong saùng, vaãn bao dung nhaân aùi.. Ñoù laø ngöôøi caûm nghieäm saâu xa Phaät, vöôït khoûi nhaän thöùc suy luaän taàm thöôøng.. Söï caûm nghieäm ñi xa ñeán ñoä chæ caàn nieäm : Nam moâ Boån sö Thích Ca Maâu ni Phaät laø ñaõ coù theå chan hoaø cuoäc soáng, ñaõ coù giao tieáp, taâm tö ñaõ nheï, ñaõ coù hoøa ñoàng, ngay caû tình meï con ñaõ hoøa vaøo MOÄT, töø caùi thuôû con coøn naèm trong noâi cho ñeán luùc khoân lôùn. Meï con vaãn laø moät.. Ñoái vôùi suy nghó cuûa toâi : Ñoù laø nhöõng caûm nghieäm sieâu hình, caûm nghieäm toân giaùo ôû möùc thöôïng thöøa, vöôït caûnh giôùi.
Söï hoïc caû ñôøi cuûa baø, söï ñoïc cuûa baø cuõng khoâng phaûi laø ít, vaäy maø vieát laùch coi nhö tuoàng treû con, theo nghóa taâm hoàn. Thaät laø hieám, thaät laø quyù quaù. Moät ngöôøi khaùc ñaïo vôùi baø, coù theå khaùc caû chính kieán, khaùc trong loái soáng, loái haønh ñoäng, vaäy maø baø ñaõ truyeàn ñöôïc nhöõng caûm nghieäm toân giaùo nhö theå hai ngöôøi laø ñoàng ñaïo. Coù theå coù loái thuyeát phuïc naøo cao hôn theá khoâng? Coù theå coù loái rao truyeàn naøo höõu hieäu hôn khoâng? Maø baø ñaâu coù muoán rao truyeàn, baø soáng nhö theá, baø nghó nhö theá thì vieát nhö theá, ñaâu caàn thuyeát phuïc ai. Baø laø ai? Moät ngöôøi nöõ hieám coù vì coù moät taám loøng. Ñoái vieäc vieát laùch cuûa baø vôùi nhöõng baøi khai trieån veà hoïc thuyeát khai saùng cuûa Kant, veà lyù trí thuaàn lyù, moät thöù chuyeân saâu, cao cuõng coù maø roäng cuõng chaéc laø coù.. Nhöng ñoái vôùi keû vieát baøi naøy, nhöõng baøi chuyeân khaûo ñoù, noù coù choã cuûa noù. Nhöng baûo raèng meâ say thì quaû thöïc toâi khoâng coù.. Toâi vaãn thích nhöõng baøi vieát cuûa baø thuoäc loaïi * chaúng ñaâu vaøo ñaâu*, ñoïc vaãn thaám vaø ñeå laïi moät dö vò gì nôi ngöôøi ñoïc. Ngöôøi vieát baøi nhö vöøa nhaám moät chuùt röôïu ngoït, nhaám xong ñeå laïi höong vò vaø caùi teâ teâ ñaàu löôõi.
Nhöõng baøi vieát khaùc nhö Naéng Phuù Xuaân, Vu Lan Hueá, moät thoaùng trôû veà, Dì thí em, Töôûng nieäm sö coâ Thích nöõ Trí Haûi, hay caùi baøi keát baèng caâu : con thöông laïy dì. OÂi chao, chöùa chan tình ngöôøi. Caûm ñoäng. Coøn chöõ gì maø noùi nöõa. Quyù vò naøo ñoïc thaáy thích baøi naøy thì haõy kieám maø ñoïc.
Nhöõng ngöôøi nhö theá, treân ñôøi naøy baét gaëp moät laàn keå laø quyù roài. Elle est unique dans son genre.. baø laø thöù chuûng loaïi duy nhaát chæ coù mình baø.
Nguyeãn vaên Luïc
- Từ khóa :
- Bút Ký
Gửi ý kiến của bạn